بهبود کیفیت زندگی در زنان یائسه
مریم لواسانی
www.tanzimekhanevadeh.ir
یائسگی یا منوپوز پدیده‌ای طبیعی است و به معنای توقف عادات ماهیانه و پایان یافتن قدرت باروری. یائسگی با تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی و علائمی نظیر گرگرفتگی، تغییر الگوی خواب، خستگی، تپش قلب، افسردگی و تغییرات خلق‌وخوی، اضافه وزن، دردهای استخوانی و پوکی استخوان همراه است. با توجه به اینکه یک‌سوم زندگی زنان در دوران یائسگی سپری می‌شود، می‌توانند، با تغییر شیوة زندگی، تغذیة مناسب، ورزش و استعمال نکردن دخانیات در دوران باروری بر حفظ سلامت و ارتقای کیفیت زندگی‌شان در زمان یائسگی بیفزایند. به همین منظور اولین سمینار «بهبود کیفیت زندگی در زنان یائسه» در تالار امام خمینی دانشکدة پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد. دکتر محمد اسماعیل مطلق، مدیرکل سلامت و جمعیت خانوادة وزارت بهداشت، با اعلام اینکه یائسگی دهمین علت بار بیماری‌ها در کشور است گفت: «یائسگی واقعه‌ای فیزیولوژیک است که در گروه سنی ۴۵ تا ۶۰ سال تظاهر می‌کند و واقعیت مهمی در سلامت زنان محسوب می‌شود.» وی اضافه کرد: «عمدة خدمات ارائه‌شده در نظام سلامت، طی سالیان گذشته، مربوط به مادران باردار و برنامه‌های تنظیم خانواده و در ردة سنی ۲۰ تا ۶۰ سال بوده است.
لیکن تغییر سیمای اپیدمیولوژی بیماری‌ها از واگیردار به غیرواگیر ما را بر آن داشت که نگرش جدیدی در خصوص وضعیت زنان، به‌ویژه زنان ۲۵ تا ۶۰ سال و جمعیت زنان یائسة ۴۴ تا ۶۰ سال، داشته باشیم.» وی تصریح کرد: «زنان در تمام گروه‌های سنی، در مقایسه با مردان، جمعیت بیشتری دارند و عمر متوسط زنان بیش از مردان است. با وجود اینکه زنان بیش از مردان برای دریافت خدمات سلامت مراجعه می‌کنند، معلولیت و ناتوانی در زنان بیشتر و کیفیت زندگی‌شان پایین‌تر است. زنان از منابع مالی و حمایتی کمتری نسبت به مردان برخوردارند.» وی اهم مشکلات و مسائل زنان را از روز تولد تا مرگ شامل بهداشت و بلوغ دختران، تغذیة دختران، آنمی در دختران، خدمات مشاوره‌ای پیش از ازدواج، خدمات تنظیم خانواده، حمایت از زنان برای کمک به سلامت آنان، فرزنددار شدن با فاصله‌گذاری مناسب، سن مناسب بارداری، مشاورة پیش از بارداری، آنمی در زنان جوان باردار، تغذیة زنان باردار، مسائل روانی زنان باردار و خشونت علیه زنان دانست. مدیرکل سلامت و جمعیت خانوادة وزارت بهداشت، با بیان این مطلب که کاهش استروژن و یائسگی در زنان مشکلات مضاعفی را بر آنان تحمیل می‌کند، گفت: «بسیاری از کشورها از این موقعیت سنی استفاده کرده و مراکز مشاورة یائسگی راه‌اندازی کرده‌اند. چرا که، با توجه به وسعت و گستردگی
مسائل سلامت این گروه سنی، همکاری صحیح کادر پزشکی و پیراپزشکی الزامی است.»
دکتر عصمت باروتی، مشاور وزیر بهداشت در امور زنان، گفت: «افزایش امید به زندگی سبب شده که یک‌سوم زندگی زنان پس از یائسگی سپری می‌شود و اغلب با شکایاتی نظیر گرگرفتگی، پوکی استخوان و درد اندام‌ها همراه است. بنابراین باید شرایطی فراهم شود که زنان پس از یائسگی زندگی با کیفیت مطلوب، بدون درد و بیماری و اختلالات حرکتی و ناتوانی داشته باشند.» وی اضافه کرد: «اگر زنان در سنین باروری تغذیة مناسب، تحرک کافی و اجتناب از عوامل مخاطره‌آمیزی همچون چاقی، کم‌تحرکی، و سیگار داشته باشند و در معرض نور آفتاب قرار گیرند، دارای استخوان‌بندی مناسب می‌شوند و در دوران یائسگی و سالخوردگی کمتر دچار عوارض می‌شوند.»
دکتر مصطفی حمدیه، روانپزشک، در خصوص مشکلات عصبی دوران یائسگی می‌گوید: «بانوان در سنین یائسگی تصور می‌کنند که مشکلات جدی عصبی پیدا می‌کنند، درحالی‌که این تصور غلط است و بیشتر بانوانی با مشکلات عصبی مواجه می‌شوند که در دوران قاعدگی، زایمان و پس از زایمان مشکلات عصبی جدی داشته‌اند. خانم‌ها به‌طور طبیعی در این دوره واکنش‌های عصبی از خود بروز می‌دهند که در حد بیماری نیست.» وی اضافه کرد: «با توجه به اینکه ۱۰ تا ۱۵ درصد زنان در طول زندگی ممکن است دچار افسردگی شوند، فقط در زنانی که سابقة شخصی و خانوادگی بیماری افسردگی را داشته باشند،
بیماری عود می‌کند و به درمان‌های دارویی نیاز است
.
اگر هورمون‌درمانی و داروهای ضدافسردگی توأماً استفاده شود، مشکلات عصبی این دوره تحت کنترل قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، همراهی همسر و فرزندان در کنترل افسردگی زن بسیار مؤثر است و اگر زن یائسه را درک کنند و او را همراهی کنند، می‌تواند به‌خوبی این دوره را طی کند.» دکتر فرح فرزانه، متخصص زنان و فلوشیب انکولوژی زنان، در خصوص شایع‌ترین سرطان‌های زنان در یائسگی، گفت: «سرطان‌های تخمدان، سرویکس (دهانة رحم) و آندومتر (رحم) شایع‌ترین سرطان‌های زنان‌اند. به‌طوری‌که سرطان تخمدان هشتمین، سرطان آندومتر یازدهمین، و سرطان سرویکس سیزدهمین سرطان شایع زنان در ایران در سال ۲۰۰۴ میلادی گزارش شده است
.
عوامل خطر سرطان‌ها به یائسگی ربطی ندارد و، با افزایش سن، احتمال ایجاد برخی سرطان‌ها، به‌ویژه سرطان‌های مذکور که در حدود ۵۰ تا ۶۰ سالگی (حوالی سنین یائسگی) رخ می‌دهد، افزایش می‌یابد. ژنتیک، یائسگی دیررس، بلوغ زودرس و استفاده از موادی نظیر پودر تالک در ایجاد سرطان تخمدان مؤثر است، ناباروری هم ممکن است در ایجاد سرطان تخمدان نقش داشته باشد. از آنجایی که تخمک‌گذاری در تخمدان‌های پلی‌کیستیک وجود ندارد و یکی از تئوری‌های ایجاد سرطان تخمدان، تخمک‌گذاری‌های ماهانه است، تخمدان پلی‌کیستیک عامل خطر ایجاد سرطان تخمدان نیست ولی عامل خطری برای ایجاد سرطان رحم است. افزایش هورمون استروژن در سندروم تخمدان‌های پلی‌کیستیک، مهم‌ترین عامل خطر برای سرطان رحم است.» در یک سیکل منظم قاعدگی، از ابتدای سیکل، هورمون استروژن و، از اواسط سیکل، پروژسترون افزایش می‌یابد و قطع همزمان این دو هورمون باعث ریزش دیوارة رحم می‌شود.
به علل مختلف، در بعضی از خانم‌ها، میزان استروژن بدون تولید پروژسترون افزایش می‌یابد. از آنجایی که استروژن زیاد باعث افزایش تکثیر سلولی می‌شود، سلول‌های داخل رحم و خطر سرطان رحم را افزایش می‌دهد. بنابراین در زنانی که قرص‌های پیشگیری از بارداری استروژنی استفاده می‌کنند یا زنان یائسه‌ای که با استروژن تنها هورمون‌درمانی می‌شوند یا زنانی که تومورهای تولیدکنندة استروژن دارند، در مبتلایان به سیروز کبدی که استروژن در بدنشان از بین نمی‌رود و دفع نمی‌شود، یا در زنانی که به هر علت میزان استروژن در بدنشان بالاست و پروژسترون وجود ندارد، احتمال ایجاد سرطان رحم افزایش می‌یابد. دکتر فرزانه علت اصلی ایجاد سرطان سرویکس را ویروس پاپیلومای انسانی (Human Papilloma Virus) دانست که، در ۷/۹۹ درصد موارد ابتلا، ویروس وجود داشته است.
خوشبختانه واکسن علیه ویروس کشف شده و تأثیرش صددرصد است. انجام تست پاپ‌اسمیر (تست سرطان) از شروع ازدواج تا ۶۵ سالگی هر ۳ تا ۵ سال نیز در تشخیص سرطان سرویکس مؤثر است. بنابراین پیشگیری اولیه و ثانویه برای این نوع سرطان وجود دارد. وی ادامه داد: «از آنجایی که سبک زندگی، تعداد حاملگی، تعداد فرزندان، سن بلوغ، یائسگی و وضعیت اقتصادی‌ـ‌اجتماعی زنان در بروز سرطان‌ها بررسی می‌شود، مشخص شده که سرطان رحم در قشر مرفه و طبقات اقتصادی‌ـ‌اجتماعی بالا و سرطان سرویکس در افراد فقیر با سطح اقتصادی‌ـ‌اجتماعی پایین بروز می‌کند، افرادی که ممکن است از نظر مالی هم فقیر نباشند ولی از نظر فرهنگی فقیر باشند و خود را به یک رابطة جنسی محدود نکنند و یا از وسایل پیشگیری و محافظتی نظیر کاندوم استفاده نکنند.» وی چاقی دوران بارداری و یائسگی را برای ایجاد سرطان تخمدان متفاوت دانست و گفت: «چاقی دوران باروری اگر مانع تخمک‌گذاری شود، احتمال خطر را کاهش می‌دهد، لیکن چاقی و سن بالا، به‌دلیل اینکه استروژن در بافت چربی است نه در بافت تخمدان، احتمال خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد. استفادة درازمدت از قرص‌های پیشگیری از بارداری ۵۰ تا ۸۰ درصد احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش می‌دهد.»
دکتر فرزانه توصیه کرد زنان یائسه‌ای که لکه‌بینی یا، بعد از نزدیکی، خونریزی دارند به متخصص زنان مراجعه کنند تا، در صورت بروز مشکل، خیلی زود تشخیص داده شود. چرا که سرطان تخمدان علائم زودرس ندارد، لیکن در تاریخچة اکثر بیماران نفخ شکم دیده می‌شود و بیمار اغلب عنوان می‌کند که ۵ تا ۱۰ سال است که به‌دلیل نفخ شکم به متخصص گوارش مراجعه می‌کند. البته هر نفخ شکمی علامت سرطان نیست، ولی خانمهای با سن بالا و یائسه، در صورت نفخ شکم، احساس فشار روی مثانه، بروز علائم گوارشی نظیر بیرون‌روی زودرس یا یبوست، بهتر است علاوه بر مراجعه به متخصص گوارش به متخصص زنان هم مراجعه کنند و مورد بررسی قرار گیرند.
دکتر شهرزاد زاده مدرس، متخصص زنان و فوق‌تخصص ناباروری، در خصوص یائسگی و مشکلات ناشی از خشکی واژن گفت: «کاهش میل جنسی یکی از مشکلات شایع دوران یائسگی است و بررسی‌ها نشان داده که علت عمدة آن خشکی واژن است که قابل درمان است. ضمن اینکه بیماری‌های قلبی‌ـ‌عروقی، دیابت، بیماری‌های استخوانی، عضلانی، آرتروزها، شکستگی‌های اندام‌ها و ناتوانی‌های جسمی و افسردگی در روابط جنسی اثر دارد.» وی اضافه کرد: «قبل از ورود به یائسگی باید آمادگی در زنان ایجاد شود. همان‌گونه که برای بلوغ، دختران جوان را آموزش می‌دهیم، باید علائم یائسگی را هم آموزش دهیم، مسائل اجتماعی و مشکلات جسمی و روحی ناشی از یائسگی را در نظر گیریم و در جهت حل آنها برآییم. اگر زنان را قبل از ورود به ۵۰ سالگی آماده کنیم، پس از ورود به مرحلة یائسگی از زندگی لذت می‌برند و زندگی باکیفیتی خواهند داشت
آشنائی با مسائل جسمی دوران بلوغ در دختران
www.asheghi4u.net
معمولا ورود به نوجوانی با تحولات جسمی و روحی خاصی همراه است. تحولات جسمی ممکن است قابل رویت باشند و یا اینکه به چشم نیایند. مثلا تغییرات غدد داخلی بدن و ترشح هورمونها به چشم نمی آیند. اما مثلا رویش موی زیربغل قابل دیدن است. این تغییرات بنابر پیشینه خانوادگی، محل زندگی و چگونگی وضعیت تغذیه در افراد مختلف در زمان های متفاوتی شروع می شود. مثلا برای یک نفردر سن ۹ سالگی و برای نفر دیگری سن ۱۵سالگی اتفاق بیافتد.
از مواردی که قابل مشاهده است برای دختر خانم ها رشد سینه ها است که ممکن است اول یکی و بعدا دیگری و یا هر دو با هم رشد کنند. این را هم بگویم که در این مرحله سینه ها دردناک هستند ومعمولا از نظراندازه هم با هم برابر نیستند که امری کاملا طبیعی است. رویش موی اطراف ناحیه تناسلی و کمی بعد تر موهای زیر بغل هم در این دوران اتفاق میافتد. همینطور تغییر تدریجی اندامشان از حالت بچه گانه به فرم یک زن بالغ به صورت جمع شدن چربی در ناحیه شکم، اطرف ران و باسن است. در ضمن ترشحات واژن وعادت ماهیانه یا رگل، یا قائدگی یا پریود هم از این دوران شروع می شوند. در این مرحله اندام تناسلی هم رشد و تغییرمی کنند مثلا رنگ ناحیه تناسلی تیره تر می شود و در نهایت از نظر ظاهری به اندام فرد بالغ شباهت بیشتری پیدا می کند تا به آلت تناسلی یک کودک.
من از همین فرصت می خواهم استفاده کنم و یک دسته نکات دیگری را هم بگویم. شروع عادت ماهانه برای دختر خانم ها یک نقطه عطف و نشانه سلامت فرد است و خوشبختانه در فرهنگ ما در اکثر خانواده ها ورود به این مرحله توام با بالغ شدن برداشت می شود. یعنی بیشتر جنبه مثبت دارد تا منفی. اکثر دختر خانم ها پیش از اینکه اولین عادت ماهانه خود را داشته باشند از طریق مادر، خواهر بزرگتر، هم سن و سال های فامیل و یا دوستانشان در مدرسه با این پدیده آشنا می شوند اما گروهی هم هستند که پیش از اینکه چیزی در این مورد بدانند و یا شنیده باشند به یک باره با خونریزی مواجه می شوند که این می تواند برایشان بسیار ترسناک باشد و بعضا احساس منفی که به فرد می دهد باعث پایین آمدن اعتماد به نفس فرد و یا ناموفق بودن ارتباطات جنسی اش در زندگی آینده اش بشود.
من همینجا از پدر ها و مادرها بخصوص مادرها تقاضا می کنم که در این مورد در سن مناسب برای دخترتان توضیح دهید. و اگر احساس راحتی نمی کنید موضوع را با مسئولین مدرسه مطرح کنید تا مربیان بهداشت، ورزش و یا علوم تربیتی که معمولا با بچه ها نزدیک تر هستند بتوانند این موضوع را برایشان به موقع توضیح دهند.
با در نظر گرفتن میانگین سن عادت ماهانه در بین دختران ایرانی که غالبا در سال اول و یا دوم راهنمایی یعنی حدود ۱۲-۱۳ سالگی است، آموزش این نکته در کلاس سوم و یا چهارم ابتدایی یعنی در حدود ۹-۱۰ سالگی می تواند مفید باشد. چون افرادی هم هستند ممکن است زودتر به این مرحله برسند.
عادت ماهانه معمولا ماهی یکباراتفاق می افتد و به مدت ۳ تا ۷ روز ادامه دارد. در بعضی افراد این دوران طولانی تر است. در سال های اولیه زمان عادت ماهانه ممکن است منظم نباشد اما بعد از آن معمولا در دوره های بین ۲۴ تا ۳۲ روزه اتفاق می افتد.
در این دوران دخترخانم ممکن است دردهایی مثل درد کمر، درد زیر دل و غیره را داشته باشد و در بعضی افراد درد سینه ها هم به آن اضافه می شود. معمولا ورزش سبک، گرم کردن زیر شکم و یا نشستن بر روی کیسه آب گرم و غیره می تواند کمک کننده باشد. داشتن رژیم غذایی مناسب هم می تواند کمک کند که درچند برنامه آینده در موردش صحبت می کنیم. دراین دوران دختر خانم باید بطور مرتب نوار بهداشتی خود را تعویض کند یعنی حداکثر هر چهار ساعت یک بار. و بسته نوار بهداشتی را در جایی بدور از آلودگی و در پاکت بسته نگهداری کند. پس از استفاده هم باید آن را در روزنامه پیچیده و در سطل آشغال بیاندازد. افرادی که از پارچه استفاده می کنند باید فقط از پارچه نخی استفاده کنند، پارچه را تمیز بشورند و در جلوی آفتاب کاملا خشک کنند تا بتوانند دوباره از آن استفاده کنند و یا آن را اطو کنند.علاوه بر نوار بهداشتی و پارچه برخی افراد بخصوص در کشورهای غربی از تامپون استفاده می کنند. تامپون مثل یک گلوله فشرده شده از پنبه می ماند که داخل واژن گذاشته می شود تا خون را به خودش جذب بکند و نخ آن بیرون می ماند که برای بیرون آوردنش کمک می کند. در ایران تامپون در خانمهای مجرد کاربرد چندانی ندارد. زیرا داشتن پرده بکارت برای ازدواج مهم است و داخل کردن تامپون به واژن ممکن است به پرده آسیب بزند.
به هرحال برای کسانی که ممکن است از تامپون استفاده کنند باید چند نکته را یادآور بشوم: اول اینکه نحوه گذاشتن تامپون را از روی دستورات روی جعبه کاملا خوانده و دنبال کنید و حتی الامکان در طول شب از تامپون استفاده نکنید چون نمی توانید هر چهارساعت یکبار عوضش کنید. و اینکه به محض احساس ناراحتی در زیر دل و یا سرگیجه باید تامپون را از واژن خارج کنید و به پزشک مراجعه کنید بدلیل اینکه در موارد نادر ممکن است تامپون باعث عفونت باکتریایی بشود که باعث شوک شده و بعضا مهلک است.
- خاطره ۱۶ ساله از زنجان : من شنیدم که اگر در دوران قائدگی خود را بشویید دچار کمر درد می شوید. نشستن خود در این موقع از نظر بهداشتی ایرادی ندارد؟
در جواب به خاطره و دوستان دیگری که ممکن است این سئوال برایشان مطرح باشد باید بگویم که دوش گرفتن و شستن ناحیه تناسلی در دوران عادت ماهانه هیچ ضرری ندارد و خرافاتی که حاکی از بچه دار نشدن و کمر درد بر اثر سشتن ناحیه تناسلی در هنگام عادت ماهیانه است اصلا پایه علمی ندارد.
اتفاقا شستن ناحیه تناسلی با آب گرم کمی از ناراحتی ها و درد زیر دل را هم می تواند تخفیف بدهد. نظافت نکردن و نشستن این منطقه باعث بوی بد و بعضا ایجاد ناراحتی های پوستی مثل خارش و یا عفونتهای باکتریایی می شود.